Rak jamy ustnej, co powinienem wiedzieć?

napis Rak jamy ustnej oraz logo Portalu Dentystaradzi.pl oraz fundacji z Usmiechem przez zycie

Rak jamy ustnej

„Rak to nie wyrok”, brzmi jedno z haseł kampanii onkologicznych. Tak, ale jest to częściowa prawda. Diagnoza i leczenie stanów przednowotworowych i raka jamy ustnej, musi odbyć się szybko i sprawnie. Brak corocznych przesiewowych badań u dentysty, podwyższają statystyki wykrywalności późniejszych stadiów nowotworu wargi, języka, czy innej części jamy ustnej. Dojrzały wiek, płeć męska, przewlekłe rany jamy ustnej spowodowane niedopasowanymi protezami zębowymi to niektóre czynniki ryzyka raka jamy ustnej. Bez profilaktyki i badania dentystycznego, zmiana nowotworowa rozwinąć się może u każdego, w tym również u młodej niepalącej dziewczyny. Dlaczego? Dowiesz się z artykułu.

Jak wygląda rak jamy ustnej?

Wiele osób zastanawia się, jak wygląda rak jamy ustnej? Rak jamy ustnej to złośliwy nowotwór. Najczęściej rozwija się wolno i bezobjawowo. Zmiany w jamie ustnej nie są charakterystyczne, dlatego ciężko w warunkach domowych, samemu zdiagnozować zmianę przednowotworową, lub nowotworową.

Najpopularniejszy wygląd raka w obrębie wargi i jamy ustnej to m.in.:

  • czerwone lub białe wykwity, czyli zmiany na błonie śluzowej (o różnej wielkości i różnej lokalizacji),
  • guzek, owrzodzenie, lub rana łatwo krwawiące i widoczne dłużej niż 2 tygodnie,
  • guzek, owrzodzenie, lub rana bolesne, nie dające dolegliwości bólowych, ale widoczne dłużej niż 2 tygodnie,
  • niegojąca się rana ponad dwa tygodnie (z lub bez leczenia),
  • niegojący się zębodół po zabiegu usunięcia zęba,
  • owrzodzenie z ziarniną i uniesionymi brzegami,
  • zgrubienie na dziąśle, języku czy policzku,
  • wygórowanie na żuchwie lub szczęce powodujące trudność z dopasowaniem protezy zębowej,
  • powiększenie (wyczuwanie) węzła,, lub węzłów chłonnych w obrębie głowy i/lub szyi.

W związku z powyższym, minimum raz w roku, każdy dorosły powinien przejść kompleksowe badanie stomatologiczne. Lekarz w trakcie badania kontrolnego, przesiewowo bada m.in. wargi, język i całą jamę ustną, w kierunku cech klinicznych najpopularniejszych nowotworów. Dla wielu pacjentów, taka wizyta może okazać się bezcennym spotkaniem ze specjalistom, który w porę zdiagnozuje niepokojącą zmianę, i poinstruuje o dalszych krokach.

Zdjęcia

W Internecie są dostępne zdjęcia jak wygląda rak jamy ustnej. Warto korzystać ze znanych i wiarygodnych źródeł takich jak np.: polska strona Fundacji „Z Uśmiechem przez życie”, lub angielska www.oralcancerfoundation.org .

Poniżej zamieszczone zostały zdjęcia umieszczone na broszurze informacyjnej „Rak Jamy Ustnej”. Te edukacyjne ulotki znajdują się w gabinetach stomatologicznych, dla pacjentów, biorących udział w bezpłatnych, przesiewowych badaniach, organizowanych we współpracy dentystów z Fundacją „Z Uśmiechem przez życie”.

To może być rak jamy ustnej:

– Liszaj nadżerkowy

– Leukoplakia (biaława zmiana)

– Erytroplakia (czerwonawa zmiana)

trzy zdjecia zmian przednowotworowych raka jamy ustnej

Fot.1. Wygląd zmian podejrzanych o możliwość rozwoju w kierunku raka jamy ustnej. Materiał pochodzi z broszury edukacyjnej Fundacji ”Z Uśmiechem Przez Życie”.

To jest rak jamy ustnej:

-Guz egzofityczny (może mieć wygląd kalafiorowaty, nieregularny, z punktami owrzodzeń nawet strupów)

-Owrzodzenie nowotworowe

-Rak dna jamy ustnej

Zdjecia trzech postaci raka jamy ustnej i jezyka

Fot.2. Wygląd raka jamy ustnej w postaci zdjęć umieszczonych na ulotce Fundacji ”Z Uśmiechem Przez Życie”.

Typy nowotworów raka jamy ustnej

Znacznie ponad 90% wszystkich nowotworów, diagnozowanych w jamie ustnej, to rak płaskonabłonkowy (Carcinoma Planoepitheliale). Inne typy raków jamy ustnej jakie rozpoznawane są w badaniach histopatologicznych to: rak gruczołowo-płaskonabłonkowy, rak płaskonabłonkowy rzekomogruczołowy, rak drobnokomórkowy, rak wrzecionowatokomórkowy, rak limfatyczno-komórkowy. Proszę pamiętać, że jest to rozpoznanie histopatologiczne, czyli stawiane po badaniu mikroskopowym części np. błony śluzowej pobranej przez lekarza.

Objawy raka jamy ustnej

Jakie są objawy raka w jamie ustnej i na wardze? Pacjenci, u których potwierdzono nowotwór języka, policzka, dziąsła, dna jamy ustnej, czy wargi, najczęściej opisują występowanie następujących pojedynczych, lub kilku objawów:

  • niegojąca się i nie znikająca ponad 3 tygodnie „dziwna” zmiana na wardze, lub na błonie śluzowej dziąseł, policzka, języka, podniebienia czy dnia jamy ustnej,
  • utrudnienie w połykaniu lub przeżuwaniu jedzenia,
  • nieprzyjemny zapach z ust,
  • ból języka, czy innej części jamy ustnej,
  • szczękościsk,
  • chrypka, lub zmiana barwy głosu,
  • odmienny niż dotąd kształt danej części jamy ustnej, wargi, policzka,
  • drętwienie wargi, języka, czy innej części jamy ustnej,
  • bóle ucha o nieustalonej dotąd etiologii,
  • bolesność lub uczucie mrowienia bez znanej przyczyny,
  • brak symetrii jamy ustnej ,
  • zbyt długie, bo ponad 2 tygodnie krwawienie z danego regionu jamy ustnej,
  • zmiany w wydzielaniu śliny.

Wiek i płeć

Rak jamy ustnej, statystycznie częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Stanowi on w Polsce 4% wszystkich nowotworów u mężczyzn i 1% wszystkich raków diagnozowanych u kobiet (dane z 2010 r.).Wiek również ma znaczenie. Każdy człowiek powyżej 40 roku życia, zalicza się już do grupy ryzyka rozwoju zmiany nowotworowej warg, czy struktur jamy ustnej. Najczęściej (ale nie jest to reguła) występuje u osób powyżej 50 roku życia.

Czynniki ryzyka raka jamy ustnej

Istnieje pięć bardzo istotnych czynników ryzyka rozwoju raka jamy ustnej. Najczęściej wymienianym czynnikiem jest wiek powyżej 40 roku życia. Osoby nadużywające wyrobów tytoniowych, lub e-papierosów, mogą statystycznie częściej zachorować na nowotwór struktur jamy ustnej. Spożywanie alkoholu regularnie i przez dłuższy czas, przyczynić się może do rozwoju zmian na błonie śluzowej np. dna jamy ustnej czy języka. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju zmian przednowotworowych, a następnie transformację ich w nowotwór, szczególnie migdałków podniebiennych i nasady języka. Jeśli pacjent chorował, lub choruje onkologicznie, to jego organizm jest bardziej predysponowany do rozwoju raka w obrębie głowy i szyi.

Reka w niebieskiej rekawiczce trzyma tabele z czynnikami ryzyka raka jamy ustnej i jezyka

Fot.3. Czynniki ryzyka raka jamy ustnej umieszczone na ulotce Fundacji ”Z Uśmiechem Przez Życie”.

Innymi czynnikami ryzyka są m.in.:

  • zła higiena jamy ustnej
  • przewlekłe drażnienie błony śluzowej np. protezą, ostrym brzegiem zęba, aparatem ortodontycznym
  • zakażenia grzybicze jamy ustnej (przewlekła kandydoza)
  • zwiększona masa ciała
  • długa ekspozycja na światło słoneczne (UV) ultrafioletowe  (osoby pracujące na zewnątrz budynków)
  • narażenie na nikiel, krzem, azbest
  • dieta uboga w warzywa i owoce
  • niedobór witaminy A, E lub żelaza
  • predyspozycja genetyczna

Samokontrola jamy ustnej w kierunku szybkiego wykrycia raka jamy ustnej

Dobrym nawykiem jest tzw. samokontrola jamy ustnej. Taki przegląd jamy ustnej, który zajmuje chwilkę, może uratować nam życie. Liczne organizacje, na stronach internetowych udostępniają zarówno zdjęcia, jak rysunki, czy filmy edukacyjne, pokazujące jak takie badanie wykonać.

Ręka w niebieskiej rękawiczce trzyma ulotkę z rycikami jak badać jamę ustną by znalezc objawy raka jamy ustnej

Fot.4. Ryciny instruktażowe badania jamy ustnej umieszczone na ulotce Fundacji ”Z Uśmiechem Przez Życie”.

Podstawowym założeniem takiego badania, jest sprawdzenie każdego elementu jamy ustnej z każdej strony. Skupić się należy na tym, żeby porównać np. stronę lewą z prawą. Wargi, język, dno jamy ustnej, czy policzki, lubią symetrię. Jeśli zauważysz, po jednej części danej struktury: guzek, rankę, białe lub czerwone znamię to warto pokazać to dentyście. Czasami jest to po prostu afta, której się nie zauważyło, lub otarcie od ostrego zęba. Bywa też, że niewinna mała, lub duża, ale nieboląca zmiana, to początek raka. Czas ma znaczenie. Szybka diagnostyka i leczenie oznacza u prawie wszystkich wygraną, czyli wyzdrowienie. Zwlekanie ma odmienny skutek. Czas działa na naszą niekorzyść. Dzień, miesiąc, rok może zrujnować życie osobom, które wstydzą się, lub boją, wizyty u stomatologa. Obecnie większość gabinetów jest bardzo komfortowa, a lekarzowi zależy na dobrej opinii i tym  samym na pacjencie. Dlatego możesz liczyć na miłą atmosferę podczas wizyty, i wnikliwe badanie, oraz troskliwe zaopiekowanie.

Masz coś „dziwnego” na wardze lub w jamie ustnej? Wiesz gdzie iść, prawda?

Rokowania raka jamy ustnej

Rokowanie wyzdrowienia w przypadku szybko wykrytej zmiany nowotworowej wargi czy jamy ustnej sięga 80-90%.

Niestety rak jamy ustnej zdiagnozowany w późnym stadium rozwoju zmniejsza szansę wyzdrowienia do mniej niż 30%.

W związku z powyższym, założyciel The Oral Cancer Foundation, napisał do lekarzy pierwszego kontaktu: ”Jeśli pacjent w wieku powyżej 40 roku życia, ma powiększone węzły chłonne szyi, w pierwszej kolejności podejrzewany i diagnozowany powinien być w kierunku raka. Proszę, nie spędzajcie następnych tygodni na wypisywaniu recept na antybiotyki.” Tłumaczenie na potrzeby artykułu wykonała autorka artykułu.

Wersja angielska brzmi:

‘When a patient over 40 presents with an enlarged
neck node, cancer should be the first diff erential diagnosis.
Please do not spend weeks using up your prescription
pads on antibiotics’ Brian Hill  (cyt.: https://oralcancerfoundation.org/)

Pamiętajmy, że nawet u 20% pacjentów, po usunięciu i leczeniu raka w obrębie jamy ustnej, może w przeciągu 5 lat, rozwinąć się inny nowotwór w obrębie twarzoczaszki, lub w innej części ciała. Dlatego tak ważne jest regularne badanie się u lekarza ogólnego, w celu wykrycia nawet najmniejszej podejrzanej zmiany w, i na swoim ciele.

Statystyki raka jamy ustnej

Statystyki związane z rakiem jamy ustnej są niepokojące. Co roku na całym świecie wykrywa się około 300 000 przypadków nowotworów jamy ustnej i gardła. Jest to 4% wszystkich zdiagnozowanych zmian nowotworowych u ludzi. Wynika to z tego, że zmiany są mało charakterystyczne. Przykładem może być, biała zmiana na błonie śluzowej tzw. leukoplakia. U co dziesiątego pacjenta może przekształcić się taka zmiana właśnie w raka.

Warto wiedzieć:

  • 7 razy wyższe ryzyko rozwoju raka ma palacz
  • 6 razy wyższe ryzyko występuje u osoby nadużywającej alkohol
  • 30 razy wyższe ryzyko u osób znacznie nadużywających alkoholu i jednocześnie palących papierosy
  • znacznie częściej rak rozwija się u osób z niedostateczną higieną jamy ustnej
  • częściej dotyczy osób rzadko uczęszczających do stomatologa
  • częste zmiany partnerów seksualnych i narażenie na transmisję wirusa HPV, podwyższa ryzyko rozwoju raka jamy ustnej i gardła

Współcześnie, powyższe reguły się zacierają. Co czwarta osoba z wykrytym nowotworem, to osoba nie pijąca alkoholu, ani nie paląca papierosów. Lekarze i naukowcy, nadal szukają odpowiedzi na fundamentalne pytanie: dlaczego tak się dzieje?

W USA przewiduje się, że w 2021 roku 54,000 amerykanów będzie zdiagnozowana na raka jamy ustnej i gardła. 9,750 osób z tej grupy umrze w przeciągu krótszym niż pięć lat. Statystycznie przedstawić to można, że jedna osoba będzie umierała na ten nowotwór co godzinę, czyli aż 24 osoby dziennie, przegrają walkę z nowotworem tej części ciała.

Klasyfikacja raka jamy ustnej, gardła i szyi

Klasyfikacja ICD-101 nowotworów głowy i szyi podzielona jest na:

  • C00 nowotwory złośliwe wargi,
  • C01 nowotwór złośliwy nasady języka,
  • C02 nowotwór złośliwy innych i nieokreślonych części języka,
  • C03 nowotwór złośliwy dziąsła,
  • C04 nowotwór złośliwy dna jamy ustnej,
  • C05 nowotwór złośliwy podniebienia,
  • C06 innych i nieokreślonych części jamy ustnej,
  • C07 nowotwór złośliwy ślinianki przyusznej,
  • C08 nowotwór złośliwy innych i nieokreślonych dużych gruczołów ślinowych,
  • C09 nowotwór złośliwy migdałka,
  • C10 nowotwór złośliwy części ustnej gardła,
  • C11 nowotwór złośliwy części nosowej gardła,
  • C12 nowotwór złośliwy zachyłka gruszkowatego,
  • C13 nowotwór złośliwy części krtaniowej gardła,
  • C14 nowotwór złośliwy o innym i nieokreślonym umiejscowieniu w obrębie wargi, jamy ustnej i gardła
  • C15 nowotwór złośliwy przełyku,
  • C30 nowotwór złośliwy jamy nosowej i ucha środkowego,
  • C31 nowotwór złośliwy zatok przynosowych,
  • C32 nowotwór złośliwy krtani,
  • C33 nowotwór złośliwy tchawicy,
  • C69 nowotwór złośliwy oka i przydatków oka,
  • C73 nowotwór złośliwy tarczycy.

Obowiązuje również klasyfikacja zaawansowania klinicznego tzw. TNM:

  • T oznacza rozmiar guza (ang.tumor),
  • N oznacza brak lub obecność przerzutów do węzłów chłonnych (ang. nodus),
  • M oznacza obecność lub brak przerzutów odległych (ang. metastases).

Przeżycia

Jednoroczny wskaźnik przeżycia u osób z postawioną diagnozą nowotworu jamy ustnej i gardła oraz wargi wynosi około 70% zarówno wśród mężczyzn jak i u kobiet.

Natomiast pięcioletnie przeżycie wśród tej grupy pacjentów niestety oscyluje w granicach 50%.

U chorych u których nie można wykonać leczenia radykalnego, czyli całkowitego usunięcia raka, przeżycie pięciu lat nie przekracza 5% szans.

Akcje profilaktyczne i dni otwarte przychodni

Fundacja Z Uśmiechem Przez Życie wraz z dentystami współorganizuje tzw. Dni Otwarte w Gabinetach Stomatologicznych. Celem takich akcji jest zwiększenie świadomości pacjentów o profilaktyce stomatologicznej i przeciwrakowej. Pacjenci w trybie planowym, po uprzednim zarejestrowaniu się na badanie, mają wyznaczoną godzinę wizyty. Lekarz ma zarezerwowaną wystarczającą ilość czasu na spokojną rozmowę z pacjentem. Na wizycie wykonuje szczegółowe badanie głowy, szyi, oraz jamy ustnej, pod kątem onkologicznym. Z opinii lekarzy i uczestników wynika, że obie strony badań, cenią sobie takie inicjatywy.

Niebieska Środa

Listopad to miesiąc dedykowany wiedzy o raku jamy ustnej. Niebieska środa to dzień w którym osoby krzewiące wiedzę lub zaangażowane w kampanie rozpowszechniające informacje o nowotworach jamy ustnej zakładają niebieskie ubrania lub uśmiechają się niebieskimi ustami.
Błękitny kolor ust to manifest mający na celu zwrócenie uwagi na sprawdzanie szyji, twarzy i jamy ustnej w kierunku pierwszych objawów raka. Niestety jest to na tyle poważne, że pierwsze objawy najczęściej nie są bolesne i wiele osób bagatelizuje je.
W niebieską środę i raz w każdym następnym miesiącu sprawdź wargi, policzki, język, okolicę podjęzykową, podniebienie, przednią część gardła w kierunku objawów które powinny skłonić cię na wizytę kontrolną do dentysty np.:

  • biała plama
  • czerwona plamka
  • grudka
  • ranka nie gojąca się ponad 3 tygodni
  • owrzodzenie niegojące się
  • drętwienie, twardość jakiejś okolicy

ulotka badanie jamy ustnej w kierunku raka w niebieska srode

Akcja w Gdańsku

Akcja edukacyjna oraz szybka diagnostyka zmian błony śluzowej jamy ustnej u gdańskich pacjentów zorganizowana została przez dr Pawła Andresa z Euro Dent Centrum Stomatologiczne w Gdańsku, dr Agnieszkę Czechumską z Portalu DentystaRadzi.pl oraz Fundację Z Uśmiechem Przez Życie.

Bezpłatne badania przesiewowe odbyły się 4 grudnia 2021r – Euro Dent Centrum Stomatologiczne, Gdańsk ul. Kołobrzeska 39 F, telefon: 600 909 330

Badania prowadziła m.in. dr Agnieszka Czechumska a o ich wynikach przeczytasz w artykule podsumowującym Akcję https://dentystaradzi.pl/walka-z-rakiem-jamy-ustnej-gdansk/

Diagnostyka zmian w jamie ustnej

Pacjent przekraczający drzwi gabinetu dentystycznego to osoba, która podlegać powinna holistycznemu badaniu ogólnostomatologicznemu. W czasie pandemii czas przebywania pacjenta w gabinecie stomatologicznym skrócony jest do minimum. Jednak kolejne 5 minut na przesiewowe badanie twarzoczaszki, może wielu pacjentom uratować zdrowie i życie. Ważne aby to badanie się odbyło. Pacjent może o takie badanie również sam poprosić.

Wywiad medyczny i stomatologiczny

Na etapie zbierania wywiadu medycznego i stomatologicznego, lekarze zwracają uwagę na obecność najczęściej występujących czynników ryzyka raka wargi i jamy ustnej, takich jak:

  • Wiek powyżej 40 roku życia
  • Płeć męska
  • Palenie tytoniu
  • Picie alkoholu
  • Dieta uboga w warzywa i owoce
  • Niedobory witamin
  • Zaburzenia hormonalne
  • Zła higiena jamy ustnej
  • Infekcje jamy ustnej grzybami z rodzaju Candida, wirusami HPV, EBV
  • Przewlekłe drażnienie błony śluzowej np. niedopasowaną rekonstrukcją protetyczną czy aparatem ortodontycznym
  • Nadmierna ekspozycja na światło słoneczne

W ostatnich latach coraz więcej młodych kobiet i mężczyzn w wieku 20 – 40 lat diagnozowanych jest  w kierunku zmian nowotworowych jamy ustnej. Czujność onkologiczna wskazana jest w każdej grupie wiekowej, niezależnie od płci.

Badanie głowy, szyi, warg i jamy ustnej

U pacjenta który siedzi na fotelu u dentysty, lekarz bada wizualnie i palpacyjnie głowę, szyję, w kierunku:

  • asymetrii
  • zmian na skórze np. zmiany koloru, kształtu, obecność ran i strupów
  • oznak stanu zapalnego
  • powiększonych węzłów chłonnych
  • dysfunkcji i nieprawidłowych reakcji na badanie

W badaniu warg i jamy ustnej, dentysta szuka w pierwszej kolejności oznak:

  • Leukoplaki, czyli rogowacenia białego błony śluzowej jamy ustnej
  • Erytroplaki, czyli rogowacenia czerwonego błony śluzowej
  • Liszaja płaskiego
  • Zapalenia czerwieni wargowej

Najczęściej spotykanym stanem przedrakowym w jamie ustnej jest biała plama, lub tarczka, czyli leukoplakia. Na tle rogowacenia białego, u od 3 do 17,5 % pacjentów, może dojść do transformacji nowotworowej w kierunku raka kolczystokomórkowego.

zdjecia bialych plam w jamie ustnej czyli leukoplaki stanu przednowotworowego raka jamy ustnej

Fot.5. Białe plamy lub tarczki na błonie śluzowej wargi czy wnętrza jamy ustnej. Jeśli masz taką zmianę od około 2 tygodni to czas by pokazać ją stomatologowi.

Natomiast na tle erytroplaki, czyli rogowacenia czerwonego, w badaniu histopatologicznym najczęściej występuje dysplazja różnego stopnia, rak in situ, oraz postać inwazyjna raka. Czerwone zmiany erytroplaki, mają wysokie ryzyko transformacji złośliwej.

Liszaj płaski występuje na skórze i błonie śluzowej jamy ustnej u 1-2 % populacji. Ryzyko zezłośliwienia wynosi około 1 %.

Zapalenie czerwieni wargowej ma szerokie spektrum wyglądu klinicznego i histopatologicznego, dlatego powinno wzbudzić czujność każdego lekarza. Wczesna diagnostyka i leczenie w postaci chirurgicznego wycięcia podejrzanych zmian, to szansa na życie wielu osób.

Ocena zdjęć

Rak jamy ustnej może naciekać na przyległą do jego miejsca rozwoju kość np. żuchwy lub podniebienia. W związku z powyższym, raz na około dwa lata rekomenduje się wykonanie przesiewowego zdjęcia panoramicznego. Ocena tego zdjęcia, może przynieść wiele dodatkowych informacji zarówno dla dentysty jak i chirurga.

Radiologia

Do leczenia stomatologicznego pacjent najczęściej wykonuje zdjęcie panoramiczne. Do leczenia konkretnego zęba, wykonuje się małe zdjęcie zębowe. Natomiast w celu leczenia ortodontycznego dodatkowo wykonuje się zdjęcie cefalometryczne (boczne czaszki).

Wszystkie obrazy radiologiczne odbiegające od normy, to wskazanie do wykonania dodatkowych badań klinicznych, lub zaawansowanych radiologicznych np. tomografii stożkowej CBCT. Dodatkowo, lekarz ortodonta, jako jeden z niewielu lekarzy, ma możliwość analizy radiologicznej czaszki, w kierunku nieprawidłowości w obrębie środkowej części mózgu np. siodła tureckiego. Lekarz konsultuje zauważone zmiany w obrębie kości twarzoczaszki, bezzwłocznie z radiologiem, chirurgiem stomatologicznym, lub chirurgiem twarzowo-szczękowym.

Fotografia

Do część leczenia stomatologicznego np. protetycznego, czy ortodontycznego lekarz wykonuje zdjęcia fotograficzne. Fotografia to jedna z najlepszych możliwych dokumentacji medycznych. Wykorzystuje się ją w celu porównania wyglądu stanu klinicznego obserwowanej zmiany np. na błonie śluzowej.

Wykonując zdjęcia zewnątrzustne, lekarz zwraca uwagę na symetrię twarzy, zabarwienie i jakość skóry twarzy. Bardzo ważnym etapem jest ocena warg. Warga dolna to częste miejsce rozwoju stanów przednowotworowych.

Fotografie wewnątrzustne, obejmują oprócz wyrostków zębodołowych i zębów, również język i tkanki policzków, dna jamy ustnej, łuków podniebiennych, czy podniebienia. Lekarz podczas wykonywania dokumentacji fotograficznej, zaznacza w karcie badania pacjenta informacje o zauważonych zmianach na błonie śluzowej i potrzebie ich dalszej diagnostyce lub kontroli za np. 7- 14 dni.

Do karty pacjenta dentysta wpisuje:

  • umiejscowienie zmiany/zmian
  • ilość
  • wielkość
  • kształt
  • kolor
  • informacje dodatkowe z np. badania palpacyjnego
  • treść rozmowy z pacjentem
  • termin wizyty kontrolnej w gabinecie, lub skierowanie na dalsze badania do konkretnych miejsc, czy specjalistów

Wykrywanie raka jamy ustnej 

Współcześnie wykrywanie raka jamy ustnej możliwe jest w coraz niższym stadium jego zaawansowania. Wybarwianie tkanek 1 % roztworem kwasu octowego, to tani sposób na podwyższenie wykrywalności przednowotworowych zmian błony śluzowej jamy ustnej, policzków, czy języka. Dentyści w Polsce w celu odróżnienia zdrowych od chorobowo zmienionych tkanek, używają lamp takich jak Velscope VX, Microlux DL, czy Oralitest. Rezultatem czujności onkologicznej pacjenta i lekarza, badań przesiewowych,  szybkiej diagnostyki, oraz trafnego leczenia, jest zdrowy pacjent.

Lampy, czyli detektory zmian

W celu szybkiego i bezbolesnego badania przesiewowego błony śluzowej jamy ustnej używa się lamp tj. Velscope VX, Oralitest, Microlux DL. Każda lampa wygląda nieco inaczej, ma inny poziom zaawansowania uwidaczniania zmienionej błony śluzowej. Zasada działania większości lamp jest podobna. Detektor, odpowiednią długością i jakością światła oświetla tkanki. Zdrowe i chore miejsca inaczej uwidoczniają się w tym samym świetle.

Velscope Vx

Velscope Vx to bezinwazyjne urządzenie, służące do bezbolesnego wykrywania chorobowo zmienionej błony śluzowej jamy ustnej. Zastosowanie tego urządzenia, pozwala wyeksponować stan przednowotworowy, lub raka jamy ustnej, którego jeszcze nie widać na błonie śluzowej w świetle dziennym, czy lampy stomatologicznej.

Działanie urządzenia oparte jest na różnicy w wyglądzie fluorescencji tkanek zdrowych, oraz chorobowo zmienionych. Lekarz w ekspresowym tempie parudziesięciu sekund, jest w stanie wykonać przesiewowe badanie jamy ustnej, w kierunku stanów przednowotworowych błony śluzowej. Brak lub zmniejszona fluorescencja tkanek, objawia się ciemnym lub bardzo ciemnym wyglądem w świetle lampy. Takie obszary oznaczają miejsce stanu zapalnego, zmian dysplastycznych, lub raka jamy ustnej. Lekarz widząc zmiany, natychmiast zaleca obserwację i razie potrzeby dalszą niezbędna diagnostykę.

W mniej niż 1 minutę, przy użyciu Velscope VX, zdrowie i życie człowieka może być uratowane.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśliła wartość VELscope jako urządzenia, które zastosowane może być do globalnych problemów zdrowotnych. Takimi problemami ciągle są: problemy z wczesną diagnostyką i adekwatnym leczeniem zmian na błonie śluzowej jamy ustnej, w tym języka, policzka, dna jamy ustnej.

Informacja dla lekarzy.

Istnieje możliwość wypożyczenia urządzenia do gabinetu. Warto poszukać na ten temat dalszych informacji w Internecie lub bezpośrednio u producenta Velscope.

Microlux DL – Microlux Diagnostic Light

Lampa z sondą Microlux DL to małe urządzenie emitujące biało-niebieskie światło LED.

Przed jego użyciem, lekarz w celu lepszego uwidocznienia zmiany na błonie śluzowej, prosi by pacjent przez 1 minutę przepłukał jamę ustną roztworem Microlux DL Rinse. Po tym czasie, dentysta w pełnym oświetleniu lamy fotela, ogląda całą błonę śluzową wnętrza jamy ustnej. Zmiany, które wybarwiły się na biało odnotowuje w dokumentacji. Następnie przy lekko przygaszonym świetle w gabinecie, lekarz oświetla lampą Microlux DL całą jamę ustną. Zmiany, które są lepiej widoczne, lub pojawiły się dopiero pod wpływem oświetlenia lampą, to miejsca które wymagają dalszych diagnozy. Część zmian będzie kwalifikować się do obserwacji, podczas gdy inne skierowane będą do dalszej diagnostyki.

Całe badanie przesiewowe jest bezbolesne i szybkie. Te dodatkowe 3 minuty na wizycie, dla wielu pacjentów okazać się może nieocenioną szansą na szybką diagnostykę „podejrzanych” zmian ledwo widocznych, lub wręcz niewidocznych gołym okiem.

OraBlu – Oral Lesion Marking System

Badanie zestawem OraBlu Oral Lesion Marking System, wskazane jest po analizie błony śluzowej lampą Microlux DL. Jeśli w świetle lampy, lekarz zauważy miejsca na błonie śluzowej wymagające dalszej diagnostyki, może wykonać kolejne wybarwienie określonego regionu błony śluzowej właśnie tym systemem. W ten sposób oznaczy dokładnie wielkość zmiany, jakość jej brzegów (ostre, rozmyte). Bardziej precyzyjna wizualizacja zmian, oznacza dla lekarza łatwiejszą możliwość ich oceny. Z większą dozą pewności, zmiany może zakwalifikować do obserwacji, albo od razu do bardziej zaawansowanych procedur diagnostycznych np. biopsji.

Oralitest

Oralitest to lekarska lampa czołowa emitująca niebieskie światło. Działanie jej oparte jest na wzbudzeniu fluorescencji oświetlonej części błony śluzowej jamy ustnej. Bez wykorzystywania żadnych dodatkowych urządzeń i roztworów, lekarz może odróżnić tkanki zdrowe od potencjalnie zmienionych. Badanie można przeprowadzić w każdej grupie wiekowej, w tym u dzieci i u kobiet w ciąży.

Skany skanerem wewnątrzustnym

Współczesna technologia cyfrowa, w postaci skanerów wewnątrzustnych, spotykana jest w coraz większej ilości przychodni. Dentysta, protetyk czy ortodonta, skanerem rejestruje ustawienie i relacje zębów i łuków zębowych. Jednocześnie zapisywana jest również wielkość i kształt zmian występujących na błonie śluzowej wyrostków zębodołowych, i/lub podniebienia, ewentualnie części dna jamy ustnej. W niektórych typach urządzeń zarejestrować można również przybliżony kolor zmiany.

Warto by w momencie powtarzania skanów, rutynowo porównać ich stan sprzed tygodnia, czy miesiąca. W szybki sposób, można nie tylko porównać ilość zalegającego kamienia nazębnego, czy zaawansowanie stanu zapalnego dziąseł. W prosty sposób przeprowadzić można sprawdzanie obecności, lub braku zmian na błonie śluzowej wyrostków zębodołowych, po upływie od jednego do trzech tygodni od poprzedniej wizyty. Wartość takiego badania jest nie do przecenienia.

Bardzo się cieszę, że w XXI wieku dentyści do przesiewowego badania onkologicznego mogą zacząć stosować również skanery. Dzięki tym urządzeniom, niejako przy okazji pobierania cyfrowego wycisku zębów, dostrzec można również podejrzane zmiany chorobowe na błonie śluzowej jamy ustnej. Precyzyjny obraz skanera, może przyczynić się do wczesnej diagnostyki zmiany. Szybkie pobranie wycinka w celu badania histopatologicznego, może uratować życie wielu ludziom. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów „U chorych na raka we wczesnym stopniu zaawansowania spodziewany odsetek wieloletnich wyleczeń waha się od 60 do 90 %”.

OraCheck firmy Dentsply Sirona 

OraCheck to oprogramowanie analizujące i ukazujące w projekcji 3D, zmiany w jamie ustnej, powstałe pod wpływem upływu czasu. 

Poprzez nałożenie obrazu skanu kontrolnego na skan pierwotny, w OraCheck powstaje wizualizacja: 

  • przemieszczeń zębów w czasie 
  • utraty tkanek twardych zębów tj. starcia, atrycja, abrazja 
  • różnicy w ilości i rozmieszczeniu kamienia nazębnego i płytki bakteryjnej 
  • zmiany kształtów dziąseł w tym regiony z pogłębiającą się recesją lub powiększającym obrzękiem 
  • zmiany zarysu i wielkości powierzchni płaskich zmian na błonie śluzowej 

Software OraCheck może być zainstalowany zarówno na skanerze Omnicam we wszystkich wersjach – AC, AF, AI, CEREC AC/AF/AI, a także na skanerze Primescan również w każdej wersji – AC, AF i CEREC AC. Jeśli jednak dentysta czy ortodonta nie posiada skanerów tej firmy a uzna, że oprogramowanie to znacznie przyspieszy badanie przesiewowe pacjentów i analizę zmian w jamie ustnej, to istnieje możliwość wykupienia licencji na program, i wgrania go bezpośrednio do komputera w gabinecie. 

Będąc na Warsaw Dental Medica Show 2021 w Nadarzynie, spędziłam dużo czasu na rozmowach z pracownikami firmy Dentsply Sirona. Konsultanci i szkoleniowcy z zakresu obsługi i wykorzystania skanera Primescan, podjęli ze mną żywą dyskusję o jakości urządzeń diagnostycznych, które mogą być wykorzystane w przesiewowych badaniach stomatologiczno-ortodontycznych, a nawet onkologicznych. Rozmawialiśmy o badaniu zarówno tkanek twardych zęba jak i tkanek miękkich jamy ustnej. Tak dowiedziałam się o opisanym powyżej OraCheck i uznałam, że warto zacząć o nim rozmawiać w środowisku lekarskim i pokazywać je również pacjentom. 

skaner Primescan testowany w 2021 wyglad monitora i glowicy i skanowanych sztucznych zebow

Fot.6. Wygląd skanera Primescan i ostrości jego obrazu podczas analiz wykonanych na Warsaw Dental Medica Show 2021 (materiał własny).  Przewiduje się zastosowanie ww. skanera w przesiewowych badaniach zmian błony śluzowej. Darmowe badania przeprowadzi dr Agnieszka Czechumska we współpracy z Fundacją „Z uśmiechem przez życie”. Zapraszamy do Euro Dent Centrum Stomatologiczne w Gdańsku dnia 04.12.2021 r. 

Skierowanie na dalszą diagnostykę

Lekarz stomatolog z podpisana umową z NFZ, kieruje pacjenta do chirurga stomatologicznego, chirurga szczękowo-twarzowego lub periodontologa posiadającego kontrakt z NFZ. Na skierowaniu może napisać CITO, co oznacza priorytetową i szybką potrzebę wizyty u danego specjalisty.

Dentysta, który nie posiada umowy z NFZ, kieruje pacjenta do internisty. Do skierowania dołącza opis zdiagnozowanej zmiany i prośbę o skierowanie pacjenta do jednego z lekarzy z kontraktem w ramach NFZ, czyli chirurga stomatologicznego lub twarzowo-szczękowego, ewentualnie do onkologa.

Pacjent, również bez skierowania może umówić się do ww. lekarzy zarówno prywatnie jak i w ramach NFZ. W tym drugim przypadku czas oczekiwania na wizytę może być długi. Warto wówczas poszukać przychodni czy szpitala w którym czas oczekiwania jest najkrótszy.

Na stronie Fundacji „Z uśmiechem przez życie” istnieje lista placówek gdzie można się przebadać i leczyć   https://www.zusmiechem.org.pl/199,tu-mozna-sie-przebadac

Biopsja

Biopsja to wycięcie małego regiony zmienionej np. błony śluzowej jamy ustnej. Wykonuje się ją w celu badania tkanek pod mikroskopem. Jest to tzw. badanie histopatologiczne. Jego celem jest sprawdzenie jak naprawdę zmienione są tkanki. Analityk może z dużą dozą prawdopodobieństwa zdiagnozować zmianę i zakwalifikować ją do chorób łagodnych, albo złośliwych. Na tym etapie pacjent otrzymuje rozpoznanie histopatologiczne zmiany, na podstawie którego lekarz podejmuje dalsze kroki lecznicze.

Inne badania

Lekarz może skierować na USG szyi w celu analizy i oceny stanu węzłów chłonnych.  Można otrzymać zalecenie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej zmienionych węzłów w celu ich diagnostyki histopatologicznej.

Coraz częściej do diagnostyki i podczas leczenia wykorzystuje się badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa, czy rezonans magnetyczny danego regionu np. szyi czy jamy ustnej.

Pacjenci otrzymują również zalecenia:

  • RTG np. klatki piersiowej
  • USG np. jamy brzusznej
  • Pozytronowa tomografia emisyjna (PET) np. w celu szukania przerzutów odległych

Domowy test na wykrywanie raka jamy ustnej

Dobrą wiadomością jest, że naukowcy opatentowali szybką domową diagnostykę raka jamy ustnej. Test nazywa się Oral Health Pro i ma w sobie funkcję Cancer Detect. Może on pomóc wykryć raka jamy ustnej i garda na wczesnych jego etapach. Mierzy on poziom i jakoś genów pewnych komórek i mikrobiomu które są biomarkerami tego raka. Test ten jest wysokiej swoistości (95%) i czułości (90%), co oznacza że z dużym prawdopodobieństwem może wykryć pierwsze objawy raka. Niestety test na chwilę obecną produkuje jedynie firma Viome Life Sciences i dostępny jest jednie w USA. Mamy nadzieję, że już niedługo dostępny będzie na polskim rynku. O jego wprowadzeniu natychmiast Państwa poinformujemy.

Leczenie raka jamy ustnej 

Leczenie i wyleczenie raka jamy ustnej, zależy od stadium rozwoju w którym został zdjagnozowany nowotwór. Popularne hasło „Im szybciej, tym lepiej”, tu ma bezpośrednie odzwierciedlenie. Im zmiana jest mniejsza  i szybciej dostrzeżona, tym szanse na jej leczenie, czy całkowite usunięcie, są bardzo wysokie.

Duże zmiany, lub zmiany które zbyt długo nie zostały zdjagnozowane, niestety nie rokują dobrze. W jamie ustnej jest bardzo dużo miękkich tkanek, w których rak potrafi się szybko rozwijać. Bacznie obserwuj swoje wargi i wnętrze jamy ustnej. Ta czujność może uratować Ci życie.

Początkowy etap raka jamy ustnej, gardła i szyi

Szybko zdjagnozowany rak jamy ustnej, czyli ograniczony do jednej struktury jamy ustnej i bez przerzutów do węzłów chłonnych, oznacza dużą szansę wyleczenia. W takiej sytuacji najczęściej wycina się zmianę, z odpowiednim marginesem tkanek zdrowych. Jeśli jest potrzeba lekarz zleca dodatkowo np. usunięcie pewnej grupy węzłów chłonnych szyjnych i radioterapię.

Po rekonwalescencji i rehabilitacji ,oraz ewentualnie odtworzeniu danego wyciętego regionu jamy ustnej, pacjent może normalnie funkcjonować. Podlegać będzie tylko regularnym kontrolą chirurgicznym i onkologicznym, w celu wykluczenia jakichkolwiek powikłań wczesnych, czy późnych, lub wznowy nowotworu.

Zaawansowany nowotwór jamy ustnej

Jeśli rak jamy ustnej podczas diagnozy okaże się zaawansowany miejscowo lub z przerzutami do węzłów chłonnych, zakres operacji jest większy. Usunięte tkanki kostne i/lub miękkiej, wymagają rekonstrukcji w celu odtworzenia utraconej funkcji. W taki przypadku, radioterapia i chemioterapia, zawsze są brane pod uwagę w celu uzupełnienia zabiegu operacyjnego. Stała opieka chirurgiczna i onkologiczna, zalecane są po rozległej operacji w obrębie twarzoczaszki, i wycięciu węzłów chłonnych.

Niestety jest grupa pacjentów, u których leczenie operacyjne nie jest możliwe. Należą do nich osoby:

  • których rak jamy ustnej jest zaawansowany lub o szerokim zasięgu w jamie ustnej
  • występują przerzutach do odległych węzłów chłonnych
  • istnieją przerzuty w innych narządach

Lekarze zalecają u tej grupy pacjentów tzw. leczenie paliatywne. Chory dostaje leki spowalniające dalszy rozwój nowotworu np. chemioterapię, chemioradioteriaapię i/ lub leki zmniejszające dolegliwości bólowe. W tym samym czasie zapadają decyzje o postępowaniu, ze zdiagnozowanymi przerzutami w węzłach chłonnych czy narządach.

Terapia celowana

Najmłodszą metodą leczenia raków jamy ustnej jest tzw. terapia celowana. Jest to terapia ukierunkowana molekularnie. Wykorzystuje się przeciwciało, przeciwko receptorowi nabłonkowego czynnika wzrostu. Lekarze mają ściśle określone wskazania i procedurę na zastosowanie tej terapii.

Dygresje autorki

„Zdrowie ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił”- Jak pisał wieszcz.

Zadbajmy o to, aby nie musieć się o tym przekonywać. Jedną z form dbania o siebie, są badania profilaktyczne.

Zobacz jeszcze:

2 komentarze

Kinga 26 lipca 2023 - 18:00

czy powiększone brodawki liściaste i dwie małe ranki, które pojawiły się przed i w czasie trwania infekcji dróg oddechowych, powinny niepokoić? internista nie widzi nic dziwnego a mnie to niepokoi. cała śluzówka policzków jakby „zapalona”…

Odpowiedz
dr Agnieszka 28 lipca 2023 - 10:49

Witam, w trakcie infekcji dróg oddechowych w jamie ustnej bywają afty czy inne zmiany zapalne. W tym czasie warto do leków zaleconych przez internistę dołożyć płukanki do dezynfekcji jamy ustnej i pasty przeznaczone do wspomagania leczenia stanów zapalnych błony śluzowej. Proszę omijać ostre, pikantne i gorące potrawy i po każdym jedzeniu oczyścić zęby. Jeśli się Pani lepiej poczuje to można od razu pokazać dentyście szczególnie te dwie małe ranki. Wszystkie niepokojące zmiany obserwować przez 7-14 dni. Jeśli po tym czasie zauważy Pani coś niepokojącego to proszę umówić wizytę u dentysty albo u peridontologa. W gabinecie otrzyma Pani właściwą odpowiedź. Proszę do nas wrócić za parę dni i napisać czy lepiej się Pani czuje i czy zmiany w jamie ustnej się zmniejszają. Pozdrawiam

Odpowiedz

PODZIEL SIĘ SWOIMI PYTANIAMI I OPINIAMI