SANACJA JAMY USTNEJ – Czy stan jamy ustnej wpływa na zdrowie całego organizmu?
Zdrowe jest najważniejsze! Tak zaczyna się wiele wypowiedzi lekarzy, których nadrzędnym celem jest diagnozowanie i leczenie chorób. Pacjenci otrzymują skierowanie na tzw. sanację jamy ustnej do stomatologa, lecz nie wiedzą co to jest? Po co wykonuje się sanację jamy ustnej? Dla czytelników dentystardzi.pl powstał cykl artykułów, na temat wpływu chorób zębów i jamy ustnej na stan ogólny organizmu. Artykuły przeznaczone są dla osób będących w trakcie diagnostyki chorób ostrych i przewlekłych, pacjentów przewlekle chorych, oraz przed planowanymi operacjami. O sanacji jamy ustnej powinny również wiedzieć kobiety planujące ciążę.
Warto wiedzieć
Bakterie jamy ustnej u zdrowego i chorego człowieka
Jama ustna każdego człowieka, to naturalny rezerwuar miliardów bakterii. Bakterie zasiedlające błonę śluzową oraz zęby, tworzą dynamiczny ekosystem drobnoustrojów. Proporcje bakterii wchodzące w skład tej endogennej mikroflory u zdrowego człowieka, są na stałym poziomie równowagi. Bakterie patogenne ilościowo nie przewyższają bakterii pożytecznych. Ich aktywność i zjadliwość przy zdrowej jamie ustnej, zębach, w zdrowym organizmie, nie ma wpływu na powstanie jakichkolwiek chorobowych konsekwencji, miejscowych czy odległych. Niestety z chwilą przerwania ciągłości błony śluzowej, choroby zęba, czy pogorszeniu się stanu ogólnego organizmu, zarówno bakterie patogenne jamy ustnej, jak i te do chwili obecnej nie będące źródłem jakiegokolwiek odczynu zapalanego, mogą zacząć negatywnie oddziaływać na inne narządy i układy. W tym momencie, może rozpocząć się patologiczny wpływ obecnych w jamie ustnej bakterii, lub ich toksyn na organizm człowieka.
Oddziaływanie bakterii jamy ustnej na organizm człowieka
Od ponad stu lat naukowcy i lekarze badają jak bakterie jamy ustnej wpływają na inne narządy i układy człowieka. Opisano działanie bakterii bezpośrednie i pośrednie.
Działanie bakterii bezpośrednie, polega na fizycznym i bezpośrednim działaniu bakterii w miejscach swojej obecności. Do miejsc docelowych bakterie z jamy ustnej dostają się na skutek bakteriemii i aspiracji, np. do układu oddechowego lub układu pokarmowego.
Działanie bakterii pośrednie opisano w tzw. teorii immunologicznej, lub tzw. teorii reakcji zapalnej. W pierwszej oddziaływanie bakterii ma miejsce poprzez tworzenie kompleksów immunologicznych. W drugiej natomiast ich wpływ jest poprzez rozprzestrzenianie się uwalnianych miejscowo cytokin.
Dla przykładu podaje się najbardziej poznane bakterie z rodziny paciorkowców. Bakterie Streptococcus pochodzące z jamy ustnej, mogą znajdywać są w wymazach pobranych z:
- zatok przynosowych będących w stanie zapalnym
- ucha środkowego będącego w stanie zapalnym
- zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
- stanów zapalnych w stawach
- zapalenia wsierdzia, opłucnej, osierdzia, tkanki łącznej
- ropni tkanki mózgowej
Kto kieruje na sanację jamy ustnej?
Na sanację jamy ustnej nie wymagane jest skierowanie od lekarza. Sanację najczęściej zalecają:
- lekarz ogólny
- kardiolog
- onkolog
- chirurg
- nefrolog
- anestezjolog
- ginekolog
- ortopeda
- pediatra
- specjaliści z zakresu medycyny jeśli podejrzewają chorobę odogniskową
- ortodonta (przed założeniem aparatu)
- periodontolog (w trakcie leczenia kości i dziąseł)
Co to jest zakażenie ogniskowe?
Zakażenie ogniskowe (infectio focalis), inaczej zwane zakażeniem odogniskowym (infectio apofocalis), lub termin węższy – zakażenie zębopochodne (infectio odontogenes), oznacza zmianę chorobową, będącą przyczyną wysiewu bakterii, lub odziaływującą na tle alergicznym, toksycznym, na powstanie lub podtrzymywanie procesu chorobowego, w innych narządach lub układach. Jest to ognisko pierwotne (focus primarius).
Ognisko pierwotne może prowadzić do powstania tzw. ognisk wtórnych (foci secundarii), w mniej lub bardziej odległych narządach lub układach, które nazywa się chorobami odogniskowymi (morbus focalis).
Należy podkreślić, że poglądy związane z powstawaniem chorób i zakażeń odogniskowych są ciągle kontrowersyjne i wymagają dalszych weryfikacji.
Co to jest sanacja jamy ustnej?
Sanacja jamy ustnej to szereg zabiegów profilaktycznych i leczniczych, których celem jest wyeliminowanie potencjalnych źródeł zakażenia występujących w jamie ustnej.
Potencjalne ogniska zakażenia w jamie ustnej
Jeśli zależy nam na zdrowiu, to bezwzględnie należy sprawdzić, czy w jamie ustnej nie ma tzw. potencjalnych ognisk zakażenia. Są to zmiany i choroby tkanek twardych zębów, kości, i błony śluzowej jamy ustnej, w których mogą kumulować się bakterie, potencjalnie chorobotwórcze. Jeśli lekarz dentysta ma wykonać sanację jamy ustnej, to skupi się na badaniu: zębów, kości i błony śluzowej, oraz analizie badań dodatkowych np. klasycznego RTG lub nowoczesnego badania CBCT.
Za potencjalne ogniska zakażenia w jamie ustnej uznaje się m.in.:
- zęby z martwą miazgą; po leczeniu endododntycznym (kanałowym); nieprawidłowo przeleczone endodontycznie
- oraz zęby zawierające w kanałach miazgę zmumifikowaną (po dewitalizacji miazgi czyli „zatruciu” zęba)
- przewlekłe stany zapalne tkanek okołowierzchołkowych widoczne na RTG (najczęściej pacjent ich nie czuje)
- ropnie i torbiele okołowierzchołkowe widoczne na RTG
- choroby przyzębia i ropnie przyzębne
- patologiczne kieszonki kostne
- stany po nieprawidłowo wykonanej resekcji wierzchołka korzenia zęba
- pozostawione korzenie zębów
- przewlekłe zapalenie kości
- zęby zatrzymane, utrudnione wyrzynanie zębów
- ciała obce (odłamki metali, złamane narzędzia)
- ostre i przewlekłe stany zapalne błony śluzowej
- owrzodzenia błony śluzowej
- periimplantitis (zapalenie wokół wszczepów zębowych, czyli implantów)
Zęby po leczeniu endodontycznym
Od kilkudziesięciu lat rozwija się dział stomatologii zwany endodoncją. Przy pomocy lup, lub przy użyciu mikroskopu, usuwa się martwe tkanki z środka zęba. Następnie kanały korzeniowe, czyści się mechanicznie i chemicznie z resztek tkanek, oraz bakterii chorobotwórczych. Na koniec puste przestrzenie zęba, wypełnia się specjalnym materiałem, oraz wzmacnia i odbudowuje się ząb. Wszystkie te zabiegi są po, by nasz ząb służył nam jak najdłużej.
Niestety mimo, że technologia i wiedza niesamowicie się rozwijają, tak w zakresie leczenia kanałowego, nie ma jeszcze metody idealnie opracowującej i czyszczącej skomplikowane systemy kanałowe korzeni zęba. Mimo stosowania różnorodnych stężonych roztworów chemicznych, ozonu czy laserów nie istnieje na świecie lekarz, który jednoznacznie powie pacjentowi, że ząb po leczeniu endodontycznym, jest wolny od patogenów. Jako stomatolog, nigdy nie słyszałam informacji o całkowitym wyjałowieniu systemu korzeniowego zębów, podczas nawet najdokładniej przeprowadzonej procedury leczenia kanałowego. Informacja ta jest o tyle ważna, że ratowanie zębów jest obecnie popularne, lecz ich późniejsza diagnostyka i kontrola niestety już tak popularne nie są.
Stałe potencjalne ognisko zakażenia
Podkreślić należy, że u człowieka zdrowego, z dobrze funkcjonującym układem odpornościowym, leczenie kanałowe jest uzasadnione. Dobrze wykonane leczenie endodontyczne, wpływa na zmniejszenie miejscowego stanu zapalnego, lub wręcz jego wygojenie. Patogeny bytujące w szczelinach systemów korzeniowych, nie zagrażają zdrowemu człowiekowi, dlatego tyle ludzi na świecie, posiada zęby leczone kanałowo. Sytuacja zmienia się diametralnie, z chwilą obniżenia odporności organizmu, rozwoju choroby układowej, czy nowotworowej. Przy ciężkich chorobach, lub poszukiwaniu ewentualnego źródła bakteriemii, czy bodźców indukujących, lub podtrzymujących chorobę, zęby martwe i po leczeniu kanałowym, kwalifikowane są do usunięcia.
W świetle ratowania życia czy zdrowia, nie warto doszukiwać się oznak idealnego leczenia kanałowego zęba. To, że ząb nie boli i radiologiczne wygląda poprawnie, niestety w świetle obecnej wiedzy, nie oznacza tego co by Pacjent chciał usłyszeć. Jeśli przychodzi do mnie pacjent z prośbą o sanację jamy ustnej przed planową operacją, lub w trakcie diagnostyki choroby układowej, zawsze każdy martwy ząb kwalifikuję do ekstrakcji, czyli usunięcia. Dla mnie jako lekarza, najważniejsze jest zdrowie człowieka, a nie komfort gryzienia, czy kwestie estetyczne. By człowiek dobrze gryzł, czy ładnie się uśmiechał, jest wiele innych możliwości. Lecz jeśli choroba będzie postępować, lub powstaną powikłania pooperacyjne, związane z wysiewem bakterii, ze źródeł zlokalizowanych w jamie ustnej, to żaden pacjent nie będzie myślał o jedzeniu, czy uśmiechaniu się. Proszę się nad tym zastanowić.
Anatomia wnętrza zęba
Wspaniale zaprezentowany system kanałów korzeniowych, na przykładzie np. pierwszego zęba trzonowego tzw. „szóstki” można znaleźć na portalu http://rootcanalanatomy.blogspot.com
Proszę zwrócić uwagę, jak rozgałęzione są kanały korzeniowe na swoim końcu. Również połączenia kanałów, w trakcie swojego przebiegu, sprawiają trudność przy opracowywaniu i dezynfekcji podczas leczenia kanałowego.
Trzeba być świadomym, że zęby u każdego pacjenta, mają swój indywidualny kształt systemu kanałów korzeniowych. Na potrzeby nauczenia studentów stomatologii, jak i prowadzenia szkoleń dla lekarzy, wyodrębniono liczne klasyfikacje, kształtów korzeni, i kanałów korzeniowych, w ludzkich zębach, zarówno mlecznych jak i stałych. Należy jednak pamiętać, że każdy człowiek, powinien być traktowany indywidualnie. Z tego powodu, coraz częściej zaleca się pacjentom, wykonanie badania tomografii komputerowej CBCT, przed leczeniem kanałowym. Na komputerze, pod różnymi kątami i w odpowiedniej rozdzielczości, można prześledzić kształt kanałów, i ich nieregularność. Lekarz jest w stanie z dużą dozą pewności, sprawdzić czy istnieją kanały dodatkowe, lub jakiej wielkości jest stan zapalny wokół korzenia zęba. Ułatwia to podjęcie decyzji, czy ząb można zakwalifikować do leczenia, oraz jakich trudności można się spodziewać w czasie leczenia. W wątpliwych sytuacjach badanie to jest coraz częściej zalecane.
Kiedy należy bezwzględnie wyeliminować potencjalne źródła zakażenia w jamie ustnej?
Choroby i schorzenia w przypadku których należy bezwzględnie wyeliminować potencjalne źródła zakażenia w jamie ustnej to m.in.:
- pacjenci w trakcie diagnostyki onkologicznej i podczas leczenia onkologicznego
- zapalenie wsierdzia i mięśnia sercowego
- zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń krwionośnych
- stany po przebytych zabiegach kardiochirurgicznych (np. sztuczne zastawki)
- choroba reumatyczna (ostra, wczesna postać zapalenia pierwotnie przewlekłego)
- ostre zapalenie kłębuszków nerkowych
- choroby narządu wzroku np. ostre i nawrotowe zapalenie tęczówki, zapalenie siatkówki
- choroby skóry np. łuszczyca, pokrzywka, czyraczność, rumień wysiękowy wielopostaciowy, rumień guzowaty, alergiczne zapalenie skóry
- gościec przewlekły postępujący
- chorzy z chorobami układu kostno-stawowego (zapalenia stawów, endoprotezy)
- odczyny alergiczne
- chorzy cierpiący na cukrzycę
- osoby hospitalizowane
- kobiety z powikłaną ciążą
Likwidację ognisk zakażenia należy przeprowadzić przed:
- radioterapią okolicy szczęki i żuchwy
- transplantacją
- leczeniem immunosupresyjnym
- wykonaniem zabiegów chirurgicznych
- leczeniem szpitalnym lub sanatoryjnym
Kiedy bakterie z jamy ustnej dostają się do krwi?
Do bakteriemii czyli przedostania się bakterii i ich toksyn z ogniska zakażenia do krwi, może dojść w wielu sytuacjach. Zabiegi stomatologiczne mogące wywołać bakteriemię opisane zostały poniżej. Do bakteriemii może dojść również podczas domowych zabiegów higienicznych (szczotkowanie zębów), lub po prostu żucia pokarmów. Bakterie i ich toksyny, oraz antygeny, przedostają się do krwi, gdy mechanicznie przerwie się ciągłość błony śluzowej, lub zostanie ona osłabiona, poprzez obniżenie odporności organizmy np. w trakcie chorób ogólnoustrojowych.
Ryzyko infekcyjnego zapalenia wsierdzia
Istnieje gama procedur stomatologicznych mogących mieć zalecenia zastosowania profilaktyki antybiotykowej, ze względu na możliwość wystąpienia bakteriemii.
Zabiegi stomatologiczne mogące wywołać bakteriemię to m.in.:
- wykonanie znieczulenia miejscowego
- ekstrakcje korzeni i zębów (usunięcie)
- zabiegi na przyzębiu (np. skaling poddziąsłowy)
- wszczepienie implantu
- leczenie endodontyczne (kanałowe)
- chirurgia tkanek okołowierzchołkowych
- zabiegi odtwórcze z zakresu stomatologii związane z krwawieniem (np. preparację filarów zębów pod uzupełnienia stałe czyli korony lub mosty)
- założenie klamry koferdamu czy kształtki w trakcie leczenia
Ryzyko wystąpienia endocarditis czyli infekcyjnego zapalenia wsierdzia występuje m.in. u osób mających:
- wszczepione sztuczne zastawki serca
- epizod endocarditis w wywiadzie
- wady wrodzone serca
- wady nabyte serca
- nabyte dysfunkcje zastawkowe
- przerostowa kardiomiopatia
- wypadanie zastawki mitralnej z przeciekiem zwrotnym krwi
Ostateczną decyzję co do zastosowania antybiotykoterapii w jednej z wymienionych grup, podejmuje dentysta wraz z internistą lub kariologiem.
Zakażenia zębopochodne
W literaturze medycznej jest wiele artykułów opisujących związek chorób jamy ustnej, czy zaniedbań higieny, na powstanie lub podtrzymywanie chorób miejscowych, w różnych narządach lub chorób ogólnoustrojowych. Należy być świadomym, że zakażenia odogniskowe, mogą rozprzestrzeniać się przez ciągłość, czyli z tkanki na tkankę sąsiadującą. Zakażenia takie rozprzestrzeniają się również drogą krwionośną i limfatyczną.
Poniżej wymienione są najlepiej poznane i najczęściej opisywane choroby mogące mieć swój początek w bezpośrednim lub pośrednim działaniu bakterii lub ich np. toksyn, antygenów. W układach:
Krwionośny:🔸 choroba niedokrwienna serca,🔸 choroba tętnic obwodowych,🔸 miażdżyca,🔸 zawał mięśnia sercowego,🔸 infekcyjne zapalenie wsierdzia
Oddechowy:🔸 zapalenie płuc,🔸 zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
Moczowy:🔸 zapalenie nerek
Związek z:🔸 udarem mózgu,🔸 cukrzycą,🔸 chorobą Leśniowskiego-Crohna (ChLC),🔸 chorobą wrzodową,🔸 powstaniem ropni wątrobowych,🔸 reumatoidalnym zapaleniem stawów,🔸 osteoporozą,🔸 zapaleniem nerwów,🔸 zapaleniem tęczówki,🔸 ropień przerzutowy w kanale kręgowym, 🔸 zapalenie zatoki szczękowej,🔸 ze zwiększeniem ryzyka zachorowania na wiele rodzajów raka,🔸 porodem przedwczesnym i niską masą urodzeniową.
Jakie zabiegi stomatologiczne obejmują sanację jamy ustnej?
Sanacja jamy ustnej u stomatologa obejmuje m.in. wyleczenie:
- ubytków próchnicowych zębów
- stanów zapalnych i krwawiących dziąseł
- ubytków nie próchnicowego pochodzenia w zębach
- zapalenia miazgi zębowej
- stanów zapalnych kości
- grzybicy jamy ustnej i innych chorób błony śluzowej
oraz usunięcie zębów:
- zatrzymanych w kości
- pozostawionych w kości resztek korzeni zębów
- martwych i ze zmianami okołowierzchołkowymi
także:
- leczenie stanu zapalnego wokół implantu (periimplantitis)
- pełna higienizacja: usunięcie osadów i kamienia nazębnego
- identyfikacja i zapobieganie potencjalnym ogniskom zakażenia
UWAGA. „Zalecenia przed i po zabiegu usunięcia zęba” w formie PDF można pobrać za darmo TUTAJ
Podczas idealnej sanacji jamy ustnej pacjent jest:
- motywowany do poprawy higieny jamy ustnej
- uczony jest metody mycia zębów, adekwatnej do wieku, manualnych możliwości, i stanu przyzębia
- pouczony jakie pasty i płukanki działają bakteriobójczo i bakteriostatycznie.
Dobra rada. Stare i nieszczelne wypełnienia, czyli plomby, pomimo, że nie są na liście najważniejszych zabiegów sanacji jamy ustnej, warto wymienić na nowe. Nieszczelność wypełnień to nieszczelny „opatrunek” zęba. Z biegiem czasu bakterie próchnicotwórcze, mogą doprowadzić do stanu zapalanego zęba i potrzeby leczenia kanałowego. Wiadomo, że leczenie kanałowe jest najczęściej wskazaniem do usunięcia zęba, podczas sanacji jamy ustnej. Dlatego warto wcześniej wyleczyć i zabezpieczyć taki ząb, tak by w zdrowiu, czyli z żywą miazgą służył jak najdłużej.
Dygresje autorki
Na co dzień nie myśli się o wpływie zdrowia jamy ustnej, na stan ogólny organizmu. Holistyczny lekarz ogólny, lub stomatolog, zwróci uwagę na potrzebę regularnych badań profilaktycznych z zakresu stomatologii, kardiologii czy diabetologii. Lepiej zapobiegać niż leczyć. Jeśli natomiast dotknęła nas choroba, o ciężkim przebiegu układowym, lub jesteśmy przed planową operacją, na pewno otrzymamy zalecenie na wykonanie SANACJI JAMY USTNEJ. Proszę do tego podejść odpowiedzialnie i radykalnie. Sanacja jamy ustnej, to usunięcie lub wyleczenie stanów chorobowych jamy ustnej. Niejednokrotnie wpłynąć ona może, na łagodniejszy przebieg choroby, szybsze wyleczenie, lub brak komplikacji pozabiegowych. Warto poddać się kompleksowej, a nie wybiórczej sanacji jamy ustnej.
Zdrowia życzę i zapraszam do kolejnych artykułów, opisujących konkretne choroby układowe i ich powiązanie z bakteriami, których źródłem może być jeden chory element w jamie ustnej np. ząb po leczeniu kanałowym czy chore dziąsła.
Polecane artykuły
◾ Częściowa sanacja jamy ustnej u osoby niedostatecznie zdiagnozowanej kardiologicznie – czy ma sens? Maciej R. Czerniuk Kardiologia po Dyplomie 2010; 9 (3): 88-92
◾ Zły stan higieny jamy ustnej jako ognisko infekcji–jak postępować z pacjentem obciążonym nie tylko kardiologicznie; MR Czerniuk; Kardiologia po Dyplomie 7, 65-69
◾ Pacjent po przeszczepieniu nerki i przebytym ostrym zespole wieńcowym a stan tkanek przyzębia w obserwacji długoterminowej – znaczenie opieki wielospecjalistycznej. Maciej R. Czerniuk Kardiologia po Dyplomie 2010; 9 (10): 78-84
◾ Infekcje zębopochodne – przegląd; Paula Piekoszewska-Ziętek, Anna Turska-Szybka, Dorota Olczak-Kowalczyk; Nowa Stomatol 2016; 21(2): 120-134
◾ Współczesne poglądy na ogniska zakażenia w jamie ustnej jako źródło chorób ogólnoustrojowych; Karolina Wapniarska, Renata Zielińska, Stomatologia praktyczna 2015/9
◾ Przygotowanie pacjenta do sanacji jamy ustnej — współpraca interdyscyplinarna; Jakub Warmuz, Barbara Adamkiewicz-Wiśniewska, Natalia Ligenza, Dorota Pylińska-Dąbrowska, Anna Starzyńska; Forum Medycyny Rodzinnej 2020;14(3):129-133.
◾ Choroba próchnicowa i potencjalne ogniska zakażenia u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna; Katarzyna Szczeklik, Patrycja Jędrychowska, Jolanta Pytko-Polończyk; F J Stoma 2011; 64 (11) : 838-850
